playlist | beluister het programma:
Vandaag aandacht voor enkele mechanische instrumenten.
We beginnen dit programma met een dansorgel dat de bekende ‘Can Can’ uit ‘Orpheus in de Onderwereld’ van Jacques Offenbach uitvoert. Het betreft hier een dansorgel, gebouwd door de Firma Mortier in Antwerpen.
Theophile Mortier leefde van 1855 tot 1944 en was eigenaar van een café in Antwerpen, België. Alhoewel draai- en dansorgels vooral in België en Nederland voorkwamen werden ze aanvankelijk vooral in Duitsland, Frankrijk en Italië gebouwd. Vanaf ongeveer 1880 verhuurde Mortier dansorgels. Wegens succes besloot Mortier vanaf 1918 met zijn bedrijf zelf dansorgels te bouwen. Tot 1948 bouwde het bedrijf circa 500 grote dansorgels, die in België en zuid Nederland te horen waren.
Met de uitvinding van orgelboeken (kartonnen boeken met gaatjes erin) had de draaiorgelindustrie een manier gevonden om nieuwe stukken snel te verspreiden. Bovendien konden gebruikers van draaiorgels een flink repertoire opbouwen, iets dat daarvoor lastig was in verband met de ingewikkelde productie van cylinders met pinnetjes. Het repertoire bestond voor een groot deel uit bekende stukken (dansen, potpourri’s uit opera’s, operettes, jazz en musicals.
Halverwege de 19e eeuw waren in Nederland en België veel draaiorgels te vinden: zowel op straat als in danszalen. Het was een, in verhouding, tamelijk goedkoop middel om muziek te maken, vlak voor de uitvinding van de grammofoonplaat. Vooral na afloop van de tweede wereldoorlog gaat het snel bergafwaarts met de productie van draaiorgels. Tòch blijft het draaiorgel nog lang deel uitmaken van het straatbeeld, een enkele periode dat het draaiorgel verboden was in Amsterdam buiten beschouwing latend… Ook is zo langzamerhand duidelijk dat het draaiorgel het verdient deel uit te maken van ons culturele erfgoed.
* website Draaiorgelmuseum Haarlem: http://www.draaiorgelmuseum.org/
* website Museum Speelklok Utrecht: https://www.museumspeelklok.nl/
- Mortier 1. Can Can. (The Haarlem Organ Museum, 1999; 02:00)
- Mortier 1. Cole Porter songs. (The Haarlem Organ Museum, 1999; 02:30)
- Mortier 2. Stomping at the Savoy. (The Haarlem Organ Museum, 1999; 01:42)
- Weber ‘Grandezza’ Piano. One-Step. (Van Speelklok tot Pierement, Musical Memories, 1989; 02:29)
- Zwarte Madonna. La Isla Bonita. (The Haarlem Organ Museum, 1999; 02:03)
- Haydn organ clock 1790. Psalm 99. (De Koekoek en de Nachtegaal, 1991; 02:44)
- Ian Hammond cylinder organ (recon.1989). Balletto del Granduca. (De Koekoek en de Nachtegaal, 1991; 01:58)
- Carillonmuziek. Suite uit Danserye: Ronde Mon Amy. (Hora Finita, 1999; 02:12)
- Carillonmuziek. Droom in, Droom uit. (Hora Finita, 1999; 02:31)
- Voix Celeste Cylinder Box. Old Russian National anthem;Dutch National Anthem. (Van Speelklok tot Pierement, Musical Memories, 1989; 01:51)
- Small organ. Melody mix. (The Haarlem Organ Museum, 1999; 05:05)
- Bryceson Barrel Organ. O Thou Dearest;Robin Adair;Sicilian Manners. (Van Speelklok tot Pierement, Musical Memories, 1989; 04:57)
- Ca’i Barrel Piano 1979. ‘Curaçao’ Waltz. (Festival of Strings, 1993; 01:40)
- Kermisorgel 38er A. Ruth & Sohn. Valse pleurante. (Kermisorgel 38er A. Ruth & Sohn, 2000; 03:45)
- Kermisorgel ‘Wilhelm Bruder Söhne’. Ja wenn das der Petrus wüsste . (Twee Kermisorgels, 1996; 03:06)
- Museum Speelklok. Vuur. (Decap Dansorgel 1943, 2012; 02:50)
- Museum Speelklok. Allo allo. (Decap Dansorgel 1943, 2012; 01:36)
- Kermisorgel ‘Wilhelm Bruder Söhne’. Waldeslust . (Twee Kermisorgels, 1996; 02:11)
- Museum Speelklok. Serenade ‘Valse Espagnole’. (De Hindenburg, 2020; 04:21)
- Kermisorgel 38er A. Ruth & Sohn. Shimmy & bluesa potpourri 1926. (Kermisorgel 38er A. Ruth & Sohn, 2000; 06:54)
